Câu hỏi 26. Phõn
tớch vai trũ và giới hạn của chủ nghĩa tư bản?
Đáp. Câu trả lời gồm hai ý lớn
1) Vai trũ của chủ nghĩa tư bản. Chủ nghĩa tư bản phát triển qua hai giai đoạn
là chủ nghĩa tư bản tự do cạnh tranh và chủ nghĩa tư bản độc quyền mà nấc thang
tột cùng của nó là chủ nghĩa tư bản độc quyền nhà nước. Trong suốt quỏ trỡnh
phỏt triển, chủ nghĩa tư bản cũng có những mặt tích cực đối với phát triển sản
xuất. Đó là
a) Chuyền nền sản xuất nhỏ thành nền sản xuất lớn hiện đại. Sự ra đời của chủ
nghĩa tư bản đó giải phúng loài người khỏi nền kinh tế tự nhiên, tự túc, tự
cấp; chuyển sang phát triển kinh tế hàng hoá tư bản chủ nghĩa, chuyển sản xuất
nhỏ thành sản xuất lớn hiện đại. Dưới tác động của quy luật giá trị thăng dư và
các quy luật kinh tế của sản xuất hàng hoá, chủ nghĩa tư bản đó làm tăng năng
suất lao động, tại ra khối lượng của cải khổng lồ hơn nhiều xó hội trước cộng
lại
b) Phát triển lực lượng sản xuất. Quỏ trỡnh phát triển của chủ nghĩa tư bản làm
cho lực lượng sản xuất phát triển mạnh mẽ với trỡnh độ kỹ thuật và công nghệ
ngày càng cao; từ kỹ thuật thủ công lên lên kỹ thuật cơ khí, sang tự động hoá,
tin học hoá và công nghệ hiện đại. Cùng với sự phát triển của kỹ thuật và công
nghệ là quá trỡnh giải phúng sức lao động, nâng cao hiệu quả khám phá và chinh
phục thiên nhiên của con người.
c) Thực hiện xó hội hoá sản xuất. Chủ nghĩa tư bản đó thỳc đẩy nền sản xuất
hàng hoá phát triển mạnh và đạt tới mức điển hỡnh nhất trong lịch sử, cựng với
nú là quỏ trỡnh xó hội hoỏ sản xuất cả về chiều rộng và chiều sõu. Đó là sự
phát triển của phân công lao động xó hội, sản xuất tập trung với quy mụ hợp lý,
chuyờn mụn hoỏ sản xuất và hợp tỏc lao động sâu sắc, mối liên hệ kinh tế giữa
các đơn vị, các ngành, các lĩnh vực ngày càng chặt chẽ v.v làm cho cỏc quỏ
trỡnh sản xuất phõn tỏn được liên kết với nhau và phụ thuộc lẫn nhau thành một
hệ thống, thành một quỏ trỡnh sản xuất xó hội.
Tuy nhiên, những thành tựu chủ nghĩa tư bản đạt được trong sự vận động đầy mâu
thuẫn. Điều đó thể hiện ở hai xu hướng trái ngược nhau là xu thế phát triển
nhanh và xu thế trỡ trệ của nền kinh tế tư bản chủ nghĩa.
V.I.Lênin nhận xét, sự phỏt triển nhanh chúng và sự trỡ trệ thối nỏt là hai xu
thế cựng song song tồn tại trong nền kinh tế của chủ nghĩa đế quốc. Đó chính là
một biểu hiện quan trọng thuộc bản chất của chủ nghĩa tư bản độc quyền. Ngày
nay, bản chất này biểu hiện rất nổi bật.
Xu thế phát triển nhanh của nền kinh tế biểu hiện ở chỗ, sau chiến tranh thế
giới thứ II, đặc biệt là vào những năm 50, 60 thế kỷ XX, trong nền kinh tế tư
bản chủ nghĩa thế giới đó xuất hiện thời kỳ tăng trưởng với tốc độ cao hiếm
thấy. Trong thời gian từ 1948-1970, Mỹ, Anh, Pháp, CHLB Đức, Italia, Canađa,
Nhật bản v.v tỷ suất tăng trưởng bỡnh quõn trong tổng giỏ trị thu nhập quốc dõn
đạt 5,1%. Đồng thời, việc nâng cao hiệu quả lao động sản xuất cũng rất rừ rệt.
Xu thế trỡ trệ (hay kỡm hóm) của nền kinh tế mà VI.Lênin đó chỉ ra, có nguyên
nhân cơ bản là do sự thống trị của độc quyền. Độc quyền tạo ra những yếu tố
ngăn cản sự tiến bộ kỹ thuật và phát triển sản xuất như quy định giá cả độc
quyền, hạn chế sản lượng và mua phát minh kỹ thuật. Ngày nay, cỏc yếu tố gõy
trỡ trệ vẫn cũn và tiếp tục tác động.
Sự tồn tại song song của hai xu thế trên trong chủ nghĩa tư bản một mặt nói lên
rằng chủ nghĩa tư bản vẫn cũn sức sống, quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa cũn
cú thể tự điều chỉnh và trong giới hạn nhất định cũn cú thể thớch ứng với nhu
cầu phỏt triển của lực lượng sản xuất và thúc đẩy xó hội tư bản chủ nghĩa; đồng
thời chủ nghĩa tư bản cũng đang vấp phải những giới hạn nhất định, mâu thuẫn cơ
bản của chủ nghĩa tư bản vẫn chưa giải quyết được.
2) Giới hạn lịch sử của chủ nghĩa tư bản
Giới hạn lịch sử của chủ nghĩa tư bản bắt nguồn từ mâu thuẫn cơ bản của chủ
nghĩa tư bản; đó là mõu thuẫn giữa tớnh chất và trỡnh độ xó hội hoỏ cao của lực
lượng sản xuất với chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất.
Mặc dù chủ nghĩa tư bản đó cú điều chỉnh nhất định trong quan hệ sở hữu, quản
lý và phân phối nhưng không thể khắc phục được mâu thuẫn này.
Mâu thuẫn cơ bản nói trên biểu hiện thành những mâu thuẫn cụ thể sau đây
+) Mâu thuẫn giữa tư bản và lao động thể hiện sự phân hóa giàu-nghốo và tỡnh
trạng bất cụng trong xó hội tăng. Sự bần cùng hoá tuyệt đối lẫn tương đối của
giai cấp công nhân vẫn đang tồn tại. Tuy đại bộ phần tầng lớp trí thức và lao
động có kỹ năng được cải thiện mức sống và gia nhập vào tầng lớp trung lưu,
nhưng vẫn không xoá được sự phân hoá giàu-nghèo sâu sắc. Thu nhập của 358 người
giàu nhất thế giới lớn hơn thu nhập hàng năm của hơn 45% dân số thế giới. Tỡnh
trạng cụng nhõn, người lao động thất nghiệp ngày càng tăng. Trong xó hội tư
bản, sự bất bỡnh đẳng và các tệ nạn xó hội vẫn tồn tại phổ biến, sự suy đồi về
xó hội, văn hoá và đạo đức ngày càng trầm trọng.
+) Mâu thuẫn giữa các nước chậm phát triển, bị lệ thuộc với các nước đế quốc
trở thành mâu thuẫn giữa các nước và tầng lớp thượng lưu giàu có ở phương Bắc
với các nước và tầng lớn nghèo khổ ở phương Nam.
+) Mâu thuẫn giữa các nước tư bản chủ nghĩa với nhau, chủ yếu là giữa ba trung
tâm kinh tế, chính trị hàng đầu của thế giới tư bản, giữa các tập đoàn tư bản
xuyên quốc gia. Mâu thuẫn này có phần dịu đi trong thời kỳ cũn tồn tại sự đối
đầu giữa hai hệ thống thế giới tư bản chủ nghĩa và xó hội chủ nghĩa, nay cú
chiều hướng phức tạp sau khi chiến tranh lạnh kết thúc. Một mặt, sự phát triển
của xu thế toàn cầu hoá và của cách mạng khoa học và công nghệ khiến các nước
đó phải liên kết với nhau. Mặt khác, do tác động của quy luật phát triển không
đều và lợi ích cục bộ của giai cấp thống trị ở mỗi nước, các nước đó đó trở
thành đối thủ cạnh tranh với nhau, tranh giành quyền lực và phạm vi ảnh hưởng
trên thế giới, nhất là giữa ba trung tâm Mỹ, Nhật Bản và Tây Âu. Biểu hiện của
mẫu thuẫn giữa các nước ấy trước hết là cuộc chiến tranh thương mại, chiến
tranh về đầu tư kỹ thuật, tài chính cũng như sự cạnh tranh giữa TNCs dưới
nhiều hỡnh thức.
+) Mâu thuẫn giữa chủ nghĩa tư bản với chủ nghĩa xó hội là mâu thuẫn xuyên suốt
thời kỳ quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xó hội trờn phạm vi toàn thế
giới. Chế độ xó hội chủ nghĩa ở Liờnxô và Đông Âu sụp đổ khiến chủ nghĩa xó hội
tạm thời lõm vào thoỏi trào, nhưng bản chất thời đại không hề thay đổi. Loài
người vẫn ở trong giai đoạn quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xó hội mở
đầu bằng Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại. Tuy hỡnh thức biểu hiện cú khỏc
trước, nhưng đấu tranh giữa chủ nghĩa xó hội và chủ nghĩa tư bản vẫn là cuộc
đấu tranh quyết liệt trên phạm vi toàn thế giới.
Chủ nghĩa tư bản ngày nay- với những thành tựu của nó, là sự chuẩn bị những
điều kiện, tiền đề cho sự ra đời của chủ nghĩa xó hội trờn phạm vi toàn thế
giới. Nhưng bước chuyển từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xó hội vẫn phải thụng
qua cuộc cỏch mạng xó hội và cuộc cách mạng này diễn ra bằng phương pháp hoà
bỡnh hay bạo lực, điều đó hoàn toàn tuỳ thuộc vào những điều kiện lịch sử-cụ
thể của từng nước và bối cảnh quốc tế chung trong từng thời điểm, vào sự lựa
chọn của các lực lượng cách mạng.
Đăng nhận xét